De IJslandse taal

Mijn eigen ‘souvenirtjes’ vanuit IJsland
Buitenlanders klagen er vaak over óf bewonderen de IJslandse taal, maar de meeste mensen zijn het erover eens dat het een moeilijke taal is om te leren. Tijdens een eerste vakantie in IJsland kunnen sommige IJslandse plaatsnamen – en ook de namen van mensen – echte tongbrekers zijn.

Sommige mensen hebben het na een tijdje onder de knie, voor anderen blijven deze woorden onmogelijk uit te spreken. Betreft de namen, ter info: IJslanders gebruiken geen achternamen, maar voegen -dóttir (dochter) of -son (zoon) toe na de voornaam van hun ouders, normaal de naam van de vader. Dat wil zeggen, de voornaam van mijn vader is Hans, daarom ben ik de dochter van Hans= Hansdóttir. Als ik een IJslandse zou zijn althans. Een echte IJslandse, Nanna Gunnarsdóttir, van Guide to Iceland, helpt ons een handje om de taal onder de knie (proberen) te krijgen.

Hoe spreek je Eyjafjallajökull uit?

Toen de Eyjafjallajökull-vulkaan in 2010 uitbarstte, merkte de wereld dat de internationale vluchten werden stopgezet. Ik ga niet in op details over die uitbarsting, maar een van de meest vermakelijke dingen die uit die uitbarsting kwamen, was de manier waarop nieuwsverslaggevers – en toeristen – de uitspraak van de vulkaan afslachtten: EYJA-FJALLA-JÖKULL. Er zijn enkele geweldige voorbeelden in de onderstaande video.

Het IJslandse alfabet

Maar is IJslands echt zo moeilijk? Nanna denkt van niet, en zij wilt het zo goed mogelijk voor je opsplitsen. Om dit zo eenvoudig mogelijk te maken, zal ze alleen vertalingen maken tussen het IJslands en het Engels en voorbeelden in deze twee talen.
Om te beginnen met de basis, het alfabet en de uitspraak. Het irritantste wat Nanna hoort wanneer mensen proberen IJslands te spreken is dat de Þ uitgesproken wordt als een P (het is geen P!), of het uitspreken van de J op de Engelse manier, zoals in James met een DJ klank. Dus tip 1: niet doen.

IJslands is een zeer fonetische taal, wanneer je hebt geleerd hoe je de letters uitspreekt, kun je woorden correct lezen en uitspreken. De nadruk ligt altijd op de eerste lettergreep en er zijn geen stille letters, dus de beste tip die zij je kan geven is om goed te articuleren! Het IJslandse alfabet heeft 32 letters, namelijk:

Aa Áá Bb Dd Ðð Ee Éé Ff Gg Hh Ii Íí Jj Kk Ll Mm Nn Oo Óó Pp Rr Ss Tt Uu Úú Vv Xx Yy Ýý Þþ Ææ Öö

Het valt je wellicht op dat er geen C, geen Q, geen W en geen Z in staan. Alle reguliere klinkers (A, E, I, O, U en Y) hebben een identieke klinker met een komma erover. Deze komma is geen accent, maar duidt op een andere klinker met een ander geluid. Daarnaast heeft het IJslandse alfabet de klinkers Æ en Ö. In totaal zijn er dus 14 klinkers in het IJslandse alfabet – en 18 medeklinkers.

De meeste letters klinken in het IJslands hetzelfde als in het Engels, maar Nanna somt de uitspraak van de buitenbeentjes voor ons op.

Ð – ð: This letter that looks like a D with a line through it when it’s a capital letter, is sometimes confused for an Ó when it is in lower case. In fact, this letter sounds identical to TH in the word ‘the’, ‘they’ or ‘then’.

G – g: The letter G is identical to the English G in some words, such as ‘golf’ (golf), ‘gata’ (street) or ‘gefa’ (give). Sometimes there is a soft pronunciation of the letter G, such as in ‘vegur’ (way/road) or ‘skógur’ (forest). This soft G is similar to G in the English words ‘thing’, ‘design’ or ‘campaign’.

H – h: The H is pronounced like a regular H in English – EXCEPT when it’s combined with a V, then it sounds like a K. This happens for example in all of our question words: ‘hvað’: kvath (what), ‘hver’: kver (who – or hot spring!), ‘hvenær’: kven-I-r (when), ‘hvernig’: kvernig (how), ‘af hverju’: af kveryu (why).

J – j: The letter J presents people with some difficulties. It’s not hard to pronounce – but the pronunciation is not the same as in English. The Icelandic J is pronounced like the English Y. A great example is ‘jójó’ (yo-yo) that’s pronounced exactly the same way. ‘Jól’ (yule/Christmas) and ‘eyja’ (island) are pronounced as: ‘yol’ and ‘A-ya’. The English word ‘jazz’ is pronounced ‘djass’ in Icelandic.

L – l: A regular L is pronounced the same as an L in English. The trouble starts when there is a double L, such as in the word ‘jökull’ (glacier). The double L has a little click sound and can best be described as pronouncing it as TL (so, yökutl – more on Ö later).

R – r: The R in Icelandic is rolled. You can get away with rolling it just a little bit but if you can roll it properly, you’ll be able to pronounce ‘Reykjavík’: RAkyaveek (smoky bay) like a local!

V – v: The letter V is pronounced like V in English – or like a W. There is no W in Icelandic and Icelanders most of the time won’t hear the difference between V and W. You can have fun with that, ask them to talk about videos and VCR’s and other words beginning with a V in English…

Þ – þ: The famous Icelandic Þ! Þ appears in many words, most notably in ‘Þingvellir’ (parliament fields) on the Golden Circle. This is NOT a P so please don’t ever pronounce Þingvellir as Pingvellir. Or write it down like that. Þ is pronounced like TH in the word ‘thing’ or ‘think’ and an acceptable way to write Þingvellir if you have no Þ in your keyboard is Thingvellir.

Æ – æ: Simply, Æ is pronounced like a capital I. Always. You can also remember it as sounding like YE in the word ‘bye’ (bæ).

Ö – ö: Ö is different from O (pronounced like O in the English word ‘ought’ or ‘fought’) and Ó (pronounced like the English O in ‘oh’ or ‘over’). Ö is pronounced like U in the word ‘urn’, ‘murmur’ or ‘under’.

Additionally, the combination of a couple of letters makes them sound different. These combinations are:

Au: When A is combined with U (AU) it is pronounced differently. I can’t think of an example of it occurring in English but it kind of sounds like a combination of Ö+I (öi).

Ei / Ey: The combination of E and I (EI) or of E and Y (EY) sound exactly the same. And it’s pronounced like a capital A. Or AY in the word ‘way’. An Icelandic example is ‘eyja’: A-ya (island).

Here you can find more details on how to pronounce the Icelandic alphabet.

Waarom heeft het IJslands van die lange woorden, zoals Eyjafjalljökull?

Eyjafjalljökull, þingvellir, Kirkjubæjarklaustur, Jökulsárgljúfur, Egilsstaðir en Fjaðrárgljúfur zijn slechts enkele voorbeelden van woorden die je tijdens je vakantie IJsland tegen zult komen. Dit zijn allemaal samengevoegde woorden.

Als we Eyjafjallajökull ontleden, want dit is waarschijnlijk internationaal gezien het bekendste IJslandse woord vanwege de vulkaanuitbarsting en met name de aswolk uit 2010. Dit woord bestaat in feit uit 3 delen: eyja (eiland), fjall (berg) en jökull (gletsjer). Dus de uitdaging om Eyjafjallajökull goed uit te spreken wordt iets makkelijker wanneer je ze verdeelt in 3 stukken. Het is hetzelfde als het eilandberggletsjer in het Nederlands zou heten, dan moet je ook even 2 keer goed kijken.

þingvellir bestaat uit þing (parlement) en vellir (velden). Dus: parlementsvelden.

Kirkjubæjarklaustur is een combinatie van kirkja (kerk), de bezittelijke vorm van bær (dorp) en klaustur (klooster), dus kerkdorpklooster.

Jökulsárgljúfur bestaat ook uit 3 woorden. De bezittelijke vorm van jökull (gletsjer), de bezittelijke vorm van á (rivier) en het woord gljúfur (kloof/ravijn). Dus: gletsjerrivierkloof.

Het dorp Egilsstaðir in het oosten van IJsland betekent in feite Egil’s plek. Egill is een mannelijke IJslandse naam.

Tot slot, Fjaðrárgljúfur betekent veerrivierkloof.

Zoals je kunt zien, zijn de meeste plaatsnamen in IJsland erg ‘simpel’ opgebouwd. Eyjafjallajökull is inderdaad een gletsjer op een berg op een eiland, het parlement verzamelde zich op de velden van Þingvellir en er was vroeger een klooster in Kirkjubæjarklaustur.

IJslands is niet de enige taal die de gewoonte heeft om woorden in een langere taal te combineren, dit is ook prominent aanwezig in het Duits, zoals in het woord ‘kugelschreiber’ (IJslands: kúlupenni, Engels: balpen). Engels heeft ook veel woorden die een combinatie van woorden zijn, hoewel ze zelden meer dan twee woorden bij elkaar hebben (blacksmith, cheesemonger, heartache).

En dan is er Welsh. De langste plaatsnaam ter wereld is Welsh en helaas komen er geen grote nieuwsberichten uit Llanfairpwllgwyngyllgogerychwyrndrobwllllantysiliogogogoch, want ik zou graag horen dat nieuwsverslaggevers dat uitspreken!

Zijn er overeenkomsten tussen het IJslands en het Engels?

Er zijn voldoende overeenkomsten tussen Engels en IJslands. Er zijn minstens 2 internationale woorden in het IJslands, Geyser en Saga. Het woord geyser is afgeleid van IJslands grootste geiser, ‘Geysir’ gelegen in de Golden Circle. De IJslandse sagen die in de jaren 1200 zijn geschreven, zijn geweldige voorbeelden van epische sagen. Het woord ‘saga’ betekent gewoon ‘verhaal’ in het IJslands.

Maar er zijn er meer dan deze twee. Je bent ze misschien al tegengekomen in de teksten hierboven: dóttir = daughter, jól = yule, gefa = give, vegur = way. Volgens de IJslandse sagas konden de inwoners van IJsland, honderden jaren gelegen in het Viking tijdperk, vrijwel moeiteloos communiceren met zowel Scandinaviërs als Engelsen.

IJsland is een geïsoleerd land en de taal is puur, dicht bij de oorsprong gebleven en is komt het dichtst in de buurt bij oud Noors. Hetzelfde kan bijvoorbeeld niet worden gezegd over het Engels, want behalve dat het wordt beïnvloed door Scandinavische talen, zijn er veel Franse, Duitse, Latijnse en Griekse invloeden in het Engels, namelijk Rendez-vous, déjà-vu, Zeitgeist, biologie, filosofie, zoölogie, curriculum vitae etc.

Het IJslands is vergelijkbaar met veel oude woorden in het Engels. Het woord ‘you’ bijvoorbeeld was voorheen ’thou’, ’thy’ en ’thee’. You zou meer lijken op het woord ‘vous’ in het Frans, wat gesproken werd door de hogere klasse. ‘Thou’ of ’thy’ komt in de buurt van ‘þú’, de enkelvoudige vorm van ‘you’ in het IJslands. En ’thee’ lijkt enigszins op ‘þér’, wat een vorm van þú is, maar voornamelijk gebruikt wordt als beleefdheidsvorm.

In de moderne IJslandse taal is er geen beleefdheidsvorm meer om iemand aan te spreken, iedereen gebruikt het woord þú. Is ergens ook wel logisch, als je weet dat een IJslander nooit bij zijn of haar achternaam aangesproken wordt, maar altijd bij hun voornaam.

Het woord eyja, wat je inmiddels wel moet kennen, kan afgekort worden naar ey, wat nog steeds eiland betekent. Dat zou kunnen verklaren waarom de Orkney eilanden hun naam hebben, net als Jersey en Guernsey.

Het Engelse woord ‘husband’ heeft geen duidelijke betekenis, maar het lijkt erg op het IJslandse woord ‘húsbóndi’ dat zich letterlijk vertaalt als ‘huisboer’ of ‘man des huizes’. ‘Húsbóndi’ wordt niet meer vaak gebruikt als een term voor een man in de zin van ‘man en vrouw’ (of ‘man en man’) in het IJslands, dat woord is nu ‘eiginmaður’ (dat letterlijk vertaalt naar ‘een man van eigen’).

Veel Engelse oude plaatsnamen lijken op IJslandse woorden, zoals bergen met het woord ‘fell’ erin (bijv. Scafell Pike en Cross Fell), een voor de hand liggende verbinding met het IJslandse woord voor berg: ‘fjall’. Er zijn ook talloze vergelijkbare woorden met betrekking tot vissen en de zee, zoals ‘gangvegur’ (gangway), ‘skip’ (schip), ‘bátur’ (boat), ‘fiskur’ (fish), ‘akkeri’ (anchor) , ‘sjór’ (sea) enzovoorts.

Wat is er speciaal aan de IJslandse taal?

IJslands is een oude taal die door de eeuwen heen niet veel is veranderd. Nieuwe IJslandse woorden worden vaak uitgevonden – en in theorie kan iedereen een nieuw woord bedenken. Een speciale woordcommissie verzint nieuwe woorden voor elke nieuwe uitvinding of straattaal die op hun pad komt. Sommige woorden worden populair en worden elke dag gebruikt, andere doen het niet goed.

Terwijl veel talen dezelfde wortel van een woord gebruiken voor nieuwe uitvindingen, is IJsland vastbesloten om voor elk woord dat er is zijn eigen unieke woorden te maken. Veel ‘stabiele’ woorden zoals ‘land’ = land, ‘vín’ = wijn, ‘hus’ = huis en ‘glas’ is (drink)glas zijn hetzelfde en makkelijk te leren. Aan de andere kant heb je nieuwere woorden zoals tölva = computer, sjónvarp = televisie of rafmagn = elektriciteit, welke totaal niet op elkaar lijken.

Het woord voor computer ‘tölva’ is een combinatie van het oude woord ‘völva’ (waarzegger) en de T van het woord ‘tala’ (getal). Dus in wezen is ‘computer’, ‘numerieke teller’ in het IJslands.

Het woord ‘sjónvarp’ (televisie) bestaat uit de woorden ‘sjón’ (zicht) en ‘varp’ (projectie). ‘Rafmagn’ (elektriciteit) bestaat uit ‘raf’ (elektron) en ‘magn’ (massa). Zoveel woorden zijn volkomen logisch als je de afzonderlijke woorden erin kent, zoals ‘ísskápur’ (ijskast = koelkast) of ‘frystikista’ (bevroren kist = vriezer).

De IJslandse taal staat erom bekend lastig te zijn om te leren. Natuurlijk, IJslands heeft veel vormen en woorden veranderen een beetje, afhankelijk van de zin waarin ze worden gebruikt, soms spreken ze inademend en ze hebben meer dan een dozijn woorden voor ‘sneeuw’ – maar het is een zeer fonetische taal, waar letters klinken altijd zoals ze klinken (heel anders dan bijvoorbeeld Engels en Frans – maar vergelijkbaar met Spaans).

Als je nu zin hebt om IJslands te leren, er zijn enkele handige websites waar je IJslands online kunt leren, gratis of tegen een kleine vergoeding. Denk aan: icelandiconline.is, icelandiconline.com en italki.com. Je kunt ook online IJslands leren of lessen volgen als je in IJsland bent bij de Tin Can Factory. Hun lessen omvatten ook bezoeken aan galerijen of repetities van bands, samen IJslandse recepten koken en nog veel meer.

Begin maar vast met oefenen:

Halló – Hello

Hæ – Hi

Bless – Goodbye

Já – Yes

Nei – No

Góðan daginn – Good day

Góða nótt – Good night

Gaman að kynnast þér – Nice to meet you

Sjáumst (seinna) – See you (later)

Takk fyrir síðast – Thanks for last time [greeting when meeting a person again]

Takk sömuleiðis – Thanks, likewise

Takk – Thank you

Takk fyrir mig / Takk fyrir matinn – Thank you for dinner [said at the end of a meal]

Verði þér að góðu – You’re welcome [said in response to Takk]

Velkomin / Velkominn – Welcome [female and plural / male]

Hvað kostar þetta? – What does this cost?

Hvar er næsti hraðbanki? – Where is the next ATM?

Einn bjór, takk – One beer, thanks [thanks is said instead of please]

Skál – Cheers

Ég ætla að fá … – I’m going to have …

Gæti ég fengið vatnsglas? – Could I have a glass of water?

Ég er að læra íslensku – I am learning Icelandic

Ég tala reiprennandi íslensku – I speak fluent Icelandic

Hvernig berðu þetta fram? – How do you pronounce this?

Ég heiti … – My name is …

Ég er frá … – I am from …

Hvar er ráðhúsið / Harpa / Hallgrímskirkja? – Where is the city hall / Harpa / Hallgrímskirkja?

Mælir þú með góðum veitingastað / bar? – Do you recommend a good restaurant / bar?

Hvað er fiskur dagsins? – What is the fish of the day?

Hvað er réttur dagsins? – What is the dish of the day?

Veistu símanúmerið hjá …? – Do you know the phone number for …?

Ég elska Ísland / Björk / Sigur Rós / þig – I love Iceland / Björk / Sigur Rós / you